مجموعه معرفی احکام: دیه

بر اساس ماده 448 قانون مجازات اسلامی، “دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است.” نوع دیگر دیه، دیه غیرمقدر است که بر اساس آنچه در ماده 449 این قانون آمده، “میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنیٌ علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند.”

بر اساس ماده 450 همین قانون، “در جنایت شبه عمدی، خطای محض و جنایت عمدی که قصاص در آن جایز یا ممکن نیست، در صورت درخواست مجنیٌ علیه یا ولی دم دیه پرداخت می شود مگر به نحو دیگری مصالحه شود.” و در صورتی که قاتل از ورثه مقتول باشد و قتل روی داده عمدی هم بوده باشد، از اموال و دیه مقتول و در صورتی که خطای محض یا شبه عمدی باشد از دیه وی ارث نمیبرد.” نکته اینجاست که بر اساس ماده 451 قانون مجازات اسلامی، “در موارد فقدان وارث دیگر، مقام رهبری وارث است.”

بر اساس ماده 452 از فصل دوم کتاب چهارم قانون مجازات اسلامی، کتاب دیات، مصوب اردیبهشت 1392، دیه حق شخصی مجنی علیه (کسی که مورد جنایت قرار گرفته) یا ولی دم است و اما بر اساس تبصره همین ماده از قانون، “ورثه مقتول به جز بستگان مادری به نسبت سهم ارث از دیه مقتول نیز ارث میبرند.”

همچنین بنا بر روایات اسلامی که مورد استناد قانون مجازات اسلامی در ایران قرار گرفته، مقدار دیه زن و مرد و مسلمان و غیرمسلمان متفاوت است.

دیه در ماه های حرام یعنی ماه های رجب، ذی القعده، ذی الحجه و محرم از ماه های قمری افزایش پیدا میکند. قتل هرچند غیرعمد در این ماه ها موجب افزایش ثلث دیه می شود که به آن “تغلیظ دیه” در ماه های حرام می گویند.

از دیگر مورد تغلیظ دیه بر اساس ماده 555 قانون مجازات اسلامی، قتل در محدود شهر مکّه است. در تغلیظ دیه بر اساس ماده 556 همین قانون، میان مسلمان و غیرمسلمان و زن و مرد فرقی نیست. همچنین در سقط جنین پس از پیدایش روح هم تغلیظ دیه جاری است. ماده 557 همین قانون هم صراحتا اشعار می دارد که “تغلیظ دیه مخصوص قتل نفس است و در جنایت بر اعضاء و منافع جاری نیست.”